Het eerste nationale park dat in Oeganda wordt bezocht is het in het noordwesten van Uganda gelegen Murchison Falls National Park, één van de oudste nationale parken van Uganda. Het park ontleent haar naam aan de Murchison Falls, een waterval van circa 40 meter hoogte, waar de Victorianijl zich met donderend geweld door een 8 meter nauwe kloof perst.
Het in 1926 als jachtreservaat gestichte park kreeg in 1952 de status van nationaal park. Het is 3.840 km2 groot en is daarmee het grootste nationale park van Uganda. Murchison Falls NP wordt doorsneden door de Victorianijl. In het westen van het park stroomt de Victorianijl in het Albertmeer om vervolgens als Albertnijl haar weg te vervolgen naar de Middellandse Zee. Murchison Falls NP ligt aan het noordelijke einde van de Albertine Rift Valley (Centraal Afrikaanse slenk) en vormt de kern van de Murchison Falls Conservation Area, waar ook Bugungu en Karuma Wildlife Reserves en Budongo Forest Reserve deel van uitmaken.
De Murchison Falls zijn door de eerste Europese bezoekers Samuel en Florence Baker (1864) vernoemd naar Sir Roderick Murchison, de toenmalige president van de Royal Geographical Society.
Tijdens het regime van Idi Amin veranderden de Murchison Falls officieel van naam om de herinneringen aan het koloniale bewind van de Engelsen uit te wissen. De nieuwe naam werd Kabarega Falls – vernoemd naar één van de oude koningen van Bunyoro.
Tegenwoordig vind je de naam Kabarega Falls soms nog op oude kaarten, maar in het algemeen wordt de naam Murchison Falls gebruikt.
Landschappen
De Victorianijl deelt het park in twee nagenoeg gelijke delen. Het noordelijke gedeelte bestaat uit savanne begroeid met borassus palmen en acacia’s, en ooibossen. Het zuidelijke gedeelte wordt gedomineerd door soms dicht bebost terrein en oerwoud. In de Nijldelta, het gedeelte waar de Victorianijl in het Albertmeer stroomt, bevinden zich uitgestrekte moerassen met riet en papyrus.
Murchison Falls NP is ten opzichte van de andere Ugandese nationale parken laaggelegen, zo tussen de 619 en 1.292 meter.
De donkere jaren
Rond 1960 werd het voortbestaan van het park ernstig bedreigd door de enorme hoeveelheid dieren. Vooral de ruim 14.000 savanneolifanten, met soms kuddes van 500 dieren, richtten een enorme ravage aan met betrekking tot de begroeiing van het park. Volgens de autoriteiten was er eigenlijk maar plaats voor 3.500 olifanten! Ook de enorme aantallen Afrikaanse buffels (25.600), Uganda kobs (30.000), Jacksons hartebeesten (16.000), wrattenzwijnen (11.000) en nijlpaarden (ruim 14.000) deden de vegetatie van het park geen goed.
Ten tijde van Amin werd er op grote schaal gestroopt en verdwenen dieren als witte en zwarte neushoorn en Afrikaanse wilde hond en namen de aantallen hoefdieren enorm af. Ook in de tijd na het afzetten van Amin werd Murchison Falls NP gebruikt als natuurlijke voorraadkamer door enerzijds de guerilla’s en anderzijds de militairen.
Pas vanaf 1990 begon de wederopbouw van het park. Van de 30.000 Uganda kobs waren er rond 1990 nog maar 6.000 dieren over. Wrang genoeg heeft de vegetatie ten tijde van, maar ook de jaren na het massaal doden van de grote zoogdieren de tijd gehad om te herstellen. De aantallen grote zoogdieren zijn zich aan het herstellen, maar hebben nog niet het peil bereikt van de tijd voor de slachting.
Murchison Falls NP behoort op dit moment weer tot één van de mooiste parken van Uganda.
Nieuwe dreiging
Een nieuwe bedreiging voor het park en haar omgeving vormt de vondst van een enorme voorraad olie onder het Albertmeer, op de grens met de Democratische Republiek Congo.
Hoewel het welvaart kan brengen voor de bevolking van Uganda, zal het landschap en het milieu op en rond het Albertmeer waarschijnlijk voor altijd veranderen. Als we alle ontwikkelingen in de Nigerdelta in Nigeria zien, kunnen we alleen maar somber zijn over de toekomst, hoe sussend en geruststellend de woorden van Tullow Oil ook moge zijn, dat er zorgvuldig te werk zal worden gegaan.
Gevarieerde dierenwereld
Murchison Fall NP is bekend om zijn enorme diversiteit aan dieren. Het park herbergt maar liefst 76 soorten zoogdieren, waaronder gevlekte hyena, gestreepte jakhals, Afrikaanse buffel, savanneolifant, nijlpaard, leeuw, luipaard, jachtluipaard, defassa waterbok, oribi, Rothschilds giraffe, Jackson’s hartebeest, bosbok en wrattenzwijn. De Uganda kob, een antilope, komt er in grote aantallen voor en is één van de dieren die op het wapen van Uganda voorkomen.
Uiteraard vind je ook kleinere zoogdiersoorten in Murchison Falls NP, zoals grondeekhoorns, verschillende muizen en ratten, en mangoestes.
Ook de primaten zijn rijkelijk vertegenwoordigd in Murchison Falls NP. Op de savanne en in de beboste gebieden kan je groepen groene bavianen en groene meerkatten tegenkomen. In de beboste gedeelten leven oostelijke franjeapen, roodstaartmeerkatten en diadeemmeerkatten. Sommige van deze primaten kan je ook langs de oevers van de Victorianijl tegenkomen. In de zuidelijk gelegen stukken oerwoud leven chimpansees.
Murchison Falls NP is één van de weinige nationale parken in Uganda waar je huzaarapen kan zien. Deze apensoort, die alleen op de savanne leeft, is de snelste aap van Afrika en haalt snelheden tot 55 km per uur!
De noordelijke witte neushoorn, een tragedie
Neushoorns zal je in Uganda in het wild niet meer tegenkomen. Door de burgeroorlog en stroperij is de noordelijke witte neushoorn sinds 1979 uit Uganda verdwenen. Wereldwijd leven er nog maar 6 vertegenwoordigers van deze ondersoort van de witte neushoorn in twee dierentuinen in de Verenigde Staten en Tsjechië.
In 1997 is een initiatief gestart om de witte neushoorn in Uganda te herintroduceren. In het ZIWA Rhino Sanctuary is een fokprogramma opgezet met zuidelijke witte neushoorns, de andere ondersoort van de witte neushoorn. In 2005/2006 werden de eerste zes neushoorns uitgezet in een 7.000 ha groot privégebied dat bestaat uit savanne en bos. In juli 2015 leefden er 15 neushoorns in ZIWA Rhino Sanctuary. ZIWA ligt op de weg van Kampala naar Murchison Falls NP.
Gevarieerde vogelwereld
Door de gevarieerde landschappen van Murchison Falls NP zijn er maar liefst 451 vogelsoorten waargenomen. De Victorianijl met haar enorme hoeveelheid vis en kreeftachtigen trekt veel reigerachtigen, ooievaars en andere watervogels aan. Naast de grootste reiger ter wereld, de Goliath reiger, vind je er ook grote zilverreiger, middelste zilverreiger, kleine zilverreiger, kwak, woudaap, purperreiger en blauwe reiger.
Hamerkop, Afrikaanse nimmerzat, Afrikaanse gaper, zadelbekooievaar en, tijdens de trek, grote groepen van de abdims ooievaar vormen geen uitzondering.
Een speciaal geval vormt de schoenbekooievaar, een vogel die hoog op de lijst van vogelaars staat. De Nijldelta is één van de plekken waar je grote kans maakt op deze prehistorisch uitziende vogel, die een soort ‘missing link’ is tussen pelikanen en ooievaars.
Langs de oevers van de Victorianijl kan je verschillende ijsvogelsoorten en bijeneters tegenkomen; bonte ijsvogel, malachietijsvogel, reuzenijsvogel, roodkeelbijeneter, noordelijke karmijnrode bijeneter en blauwborstbijeneter.
Op de savanne zijn uiteraard ook veel vogels te vinden: noordelijke hoornraaf, grijze kroonkraanvogel, zwartbuiktrap, piapiac en geelsnavelfrankolijn. Ook vind je er een enorme hoeveelheid zangvogels in alle kleuren en uitvoeringen; niet altijd makkelijk van elkaar te onderscheiden, maar dat maakt het ook wel weer een interessante uitdaging. De zangvogels die je onder andere kan zien, zijn roodnekleeuwerik, Afrikaanse bonte kwikstaart, zwarte miertapuit, verschillende soorten graszangers, gevlekte palmlijster, geelsnavelossenpikker, groenstaartglansspreeuw, blauwe langstaartglansspreeuw en grijskopmus. Ook zijn er veel weversoorten te bewonderen, zoals grote textorwever en zwartkopwever. Deze zijn echter niet altijd aanwezig, omdat wevervogels ook een trektijd kennen.
Roofvogels zijn er natuurlijk ook, van de machtige vechtarend tot de Oostafrikaanse dwergsperwer, kleine grijze slangenarend, donkere zanghavik, bateleur, de langpotige secretarisvogel en de overal aanwezige geelsnavelwouw. Verwonder je ook over de jachttechnieken en trefzekerheid van de veel voorkomende Afrikaanse zeearend.
Veel mensen vinden gieren vieze vogels, maar gieren hebben een belangrijke functie op de Afrikaanse savanne. Ze ruimen kadavers op van dieren die een natuurlijke dood zijn gestorven of door een roofdier zijn gedood. In Murchison Falls NP vind je naast de witruggier, ook de oorgier, een zeer grote gierensoort, uitgerust met een enorme haaksnavel.
Als je in maart of april het park bezoekt, heb je grote kans om ‘onze’ vogels te zien, trekvogels uit Europa die overwinteren op de savanne van Oost-Afrika. Naast grote aantallen Europese bijeneters, boerenzwaluwen en ooievaars, kan je ook tientallen kleine torenvalken tegenkomen, een soort waar het wereldwijd niet goed mee gaat. Ook blauwe, bruine, grauwe en steppenkiekendief, die in Eurazië broeden, kan je hier zien.
Paapje, tapuit en andere kleine zangvogels maken zich in die tijd op om de gevaarlijke terugreis naar Europa te aanvaarden. Niet alleen moeten ze de Sahara oversteken, maar ook de terreur van de vogeltjesvangers rond de Middellandse Zee zien te overleven. Ieder jaar worden honderdduizenden vogels door middel van vangnetten, lijmstokken en geweren gedood…
Van de reptielen zijn vooral de nijlkrokodil en nijlvaraan bekende vertegenwoordigers, maar ook de kolonistenagame met zijn karakteristieke blauwe en rode uiterlijk.
Van de nijlkrokodil kan je enorme exemplaren tegenkomen; krokodillen met een lengte tussen de vier en vijf meter zijn geen uitzondering. Maar wat wil je, de Victorianijl is zo voedselrijk dat ze alleen maar hoeven te wachten tot er iets eetbaars voorbijkomt. Dit kan een nijlbaars zijn, maar ook een onvoorzichtige antilope die zich aan de oever waagt om te drinken. En voor een voorbij drijvend dood nijlpaard halen ze hun neus ook niet op.
